​ЗУГАА НААДАТАЙГААР ЗУҺАНА

Урлан бүтээхэ шадабарияа мүлинэ

Улаан-Үдэ хотын за­хиргаанай мэдэ­лэй ори гансахан хүүгэдэй амаралгын ба ажалай “Чайка” лагерь мүнөө жэл Ородой Холбоото Уласай Болбосоролой яаманай харалганда хаба­адажа, 8 сая 500 мянган түхэригэй грантда хүртэбэ. Энэ мүнгэн дэмжэлгэ нэ­мэлтэ һуралсалай эмхиин байгуулагдаһаар 25 жэлэй ойн баярта ехэхэн бэлэг бо­ложо үгэбэ гээшэ.

Зунай амаралтын эхилхэ тээшэ түрэлхид үхибүүдээ ямар газар эльгээжэ ама­руулхаб гэжэ бодолгото бо­лодог. Гэхэ зуура, Буряад Уласта жиирэй гү, али бага­хан мүнгөөр элүүржүүлэн амаруулха лагерьнууд тон үсөөн. Олон хүүгэдтэй гэр бүлын ба хүндэ байдалда ороһон үхибүүдые хүнгэлэлтэтэйгөөр амаруулхань баһал хүшэршэг. Эндэмнай ямар лагерьнууд бииб, хай­шан гэжэ тиишэнь эльгээхэб гэжэ хүсэд мэдэдэгшьегүй түрэлхид байха.

Зүгөөр зундаа үхибүүд амархынгаа хажуугаар өөр- төө таарама ажал хэжэ, мүнгэшье олохо аргатай бшуу. Улаан-Үдэ хотодо эгээл иимэ үүргэ бэелүүлдэг ори гансахан “Эдельвейс” гэһэн түб байна. Тэрэниие психо­логиин эрдэмэй дид-доктор, үхибүүдые хүмүүжүүлгын ажалда бүхы наһаяа, һанал сэдьхэлээ зорюулһан Ирина Басхаева хүтэлбэрилнэ.

- Хүүгэдэй нэмэлтэ һуралсалай “Эдельвейс” түб жэлэй туршада ажаллажа байдаг 6 клубтай, мүн зун­даа 3 хаһада хүдэлдэг “Чай­ка” гэһэн үхибүүдэй амарал­гын ба ажалай лагерьтай юм. Эндэ хаһа бүхэндэ 80 үхибүүд амардаг. Харин зу­най туршада дунда зэргээр 160-200 эдиршүүл амархын­гаа хажуугаар ажал хэжэ, са­лин абадаг, - гэжэ Ирина Ин­нокентьевна хөөрэнэ.

Хүндэ байдалда ороһон үхибүүд эндэ миинтээр амардаг. Тэдэниие Ниигэмэй хамгаалгын яаман эльгээ­дэг. Лагерь зунай туршада бүхыдөө 55 иимэ үхибүүдые амаруулха аргатай. Тэдэ бу­сад үхибүүдтэй суг хамта амаржа элүүржүүлэгдэнэ, хү- мүүжүүлэгдэнэ.

Түүхэтэ газарта оршодог

“Чайка” лагерь Нарин Асагадһаа зүүлжээ үзэсхэлэн һайхан байгаалитай га­зарта оршодог. Эндэ үшөө 1825 онуудаар Мамба да­сан бодхоогдоһон түүхэтэй. 1911 ондо Хамба лама Юролтуев 50 эмшэ ламана­рые суглуулаад, эмнэлгын газар нээжэ, эндэхи дом ургамалаар болон аргами аршаанаар үбшэнтэниие аргалдаг байһан. Тэрэ арша­аниинь мүнөөшье болото­роо гараһан зандаа. Үхибүүд тэндэһээнь хүртэжэ, бэе махабадаа бэхижүүлнэ. Би­шье Улаан-Үдын бүгшэмһөө иимэ арюун сэбэр газарта гэнтэ хүрэжэ ерэхэдээ, арю­ухан аршаанһаа удаан ам­сажа зогсоо бэлэйб. Аргами шэдитэй иимэ аршаанта га­зарта Юрөөлтын хамба лама түбэд эмнэлгын газар дэмы нээгээгүйл ёһотой. Тэрэ са­гай эмнэлгын шэдитэ арга тухай холо ойро суурхаһан ушарнууд дэлхэйн түүхэдэ эли бшуу.

1936 ондо Мамбын ехэ һургуули, эмнэлгын газар үгы хэгдэжэ, энэ байшан соо үншэн хүүгэдэй НКВД- гэй мэдэлэй интернат байгуулһан юм. Эндэ хамал­ган хашалганай үедэ “ара­дай дайсадай” үхибүүдшье, үншэн хэнзэ хүүгэдшье ажал хэжэ, хүмүүжүүлэгдэдэг һэн. 1946 ондо интернат үгы хэгдэжэ, Буряад Уласай Болбосоролой яаманай мэ­дэлэй болоо бэлэй. 1994 он болотор Улаан-Үдын 3-дахи интернат-һургуулиин хам- һабариин эмхи байһанаа, ниислэл хотын һуралсалай хүтэлбэридэ дамжуулагда­жа, хүшэр байдалда ороһон үхибүүд эндэ амардаг болоһон. Һүүлдэнь “Чайка” гэжэ үхибүүдэй амаралгын ба ажалай лагерь нээгдээд, байгша ондо 25 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэнэ.

Эрхимүүдэй нэгэн болонхой

Һая болотор “Чайка” лагерь балайшье ехэ амжалтагүй, юрын лэ нэмэл­тэ һуралсалай эмхи байгаа бэлэй. Харин 2015 оной ок­тябрь һараһаа Ирина Басха­евагай хүтэлбэри доро һайн тээшээ эгсэ хубилалтану­уд боложо эхилээ юм. 2016 онһоо 2019 он хүрэтэр эн­дэхи хэдэн байшан һэльбэн шэнэлэгдээ, мүнөө үеын эрилтэдэ таарама тами­рай талмай зохёогдоо, бас­сейн абтаа, унталгын, ама­ралгын таһалганууд булта заһабарилагдаа. Уһа дамжу­улдаг соргонууд татагдаа, түбэй газар дэбисхэр хорёо­логдоо.

Оршон тойронхи бай­ра байдал адаглан ха­рахада, һайн эзэнэй гар мэдэрхээр. Мүн эндэхи хүдэлмэрилэгшэдшье булта хэжэ байһан ажалдаа тон дурланхай гэжэ эли. Мүнөө сагта үхибүүдтэй ажалла­хань хүшэр, мүн түрэлхидтэй харилсаха гээшэ баһал бэлэн бэшэ ха юм даа.

Нүхэдтэеэ хамта ургамалшье уһалхада урматай

Үхибүүдые амаруулха, ажал хүүлэжэ, салин түлэхэ үүргэтэй хадаа шэнэ теплицэнүүдые худалдажа абаа, эдеэнэй ургамалнуудые та­риха һууринуудые бэлдээ, сэсэгүүд болон жэмэстэ мо­дохонуудые һуулгаа. Лагерь­нуудай дунда жэл бүхэндэ харалган соносхогдожо, хэһэн ажалайнь дүн согсологдодог заншалтай юм. Тиигэ­жэ 2016 ондо “Чайка” лагерь III һуури эзэлээ. Харин 2017, 2018 онуудта эгээл эрхим ла­герь гэжэ тодорһон байна.

- Бидэ мүнөө туйлаһан амжалтаяа алдангүй, саашаа улам хүгжэхэ хүсэлтэйгөөр ажалаа үргэлжэлүүлнэбди. 2019 оной дүнгөөр нэмэлтэ һуралсалай түрүү эмхи боло­хо гэжэ оролдонобди, - гэжэ хүтэлбэрилэгшэ Ирина Бас­хаева мэдээсэбэ.

Урагшатайгаар хүдэлжэ байһан лагерь Засагай газарһаа мүнгэн дэмжэлгэдэ ходо хүртэнэ. 2016 ондо 800 мянган түхэриг һомолһон һаа, ажалайнь эрхим дүн- гүүдые хараадаа абажа, 2017 ондо 4 сая түхэриг шэглүүлээ һэн. 2018 ондо 1,5 сая түхэриг үгтөө, мүнөө жэл - 2 сая. “Чайка” лагерь бүхы мүнгэн зөөриеэ тон зүбөөр ашаглажа, байдалаа һайжаруулна, ажал хэрэгээ урагшатайгаар ябуулжа ша­дана.

Амарангаа, ажалда дүршэнэ

Улаан-Үдэ хотын 14-дэхи гимназиин 6-дахи ангиин һурагша Женя энэ лагерь­та хоёрдохи жэлээ амархаяа ерэнхэй.

- Би олон нүхэдтэй бо­лооб. Нёдондо танилсаһан нүхэдтэеэ дахин мүнөө жэл уулзаабди. Эндэ элдэб наһанай үхибүүд амардаг. Багашуулые харалсадагбди, эбтэй томо бүлэ шэнгеэр байдагбди, - гэжэ Женя баса­ган хөөрэнэ.

3–дахи лицейн һурагша Дари тамираар бэеэ һорихо дуратай.

- Би эндэ теннис наада­жа һурааб. Бултадаа лото нааданабди. Мүн волейбол, баскетбол наадаха тон ду­ратайб. Ехэ хүхюутэйгээр амаржа байнаб, - гэжэ тэрэ дуратайгаар хөөрэбэ.

Энэл һургуулида һурадаг Диана зураг зураха ехэ ду­ратай юм. Шаазан амһарта дээрэ зураһан зурагаа хару­улаа. Шэрээ тойроод ганса багашуул һуунад. Тэдэ ша­даха зэргээрээ элдэб юумэ бүтээнэ. Нэгэниинь пластик стаканаар дурамбай дархал­на, нүгөөдэнь һалхи һэбидэг веер бүтээнэ. Эдэ багашуулай дунда томоотойхон һууһан Диана хүмүүжүүлэгшэдтээ һайн дураараа хамһалсадаг байна.

Софья Полина хоёр ша­бараар элдэб зүйлнүүдые бүтээжэ байһан үхибүүдтэй һуужа, баһал юуб даа урлана.

- Бидэ хоёр УПК-да нэгэ жэл вожатын һуралсал га­раабди. Мүнөө эндэ амарха­даа, практика гаража бай­набди. Һүүлдэнь үшөө нэгэ жэл һураад, дахин дадалга гарахабди. Тиигээд одоол во­жатын үнэмшэлгэтэй боло­од, эндэ ажаллахадаа, бүрин бүтэн салин абахабди, - гэжэ Софья хөөрэнэ.

Полинын хэлэһээр, үхибүүдтэй хүдэлхэ гээшэ хүшэрхэн. Гэбэшье, өөрөө 9-дэхи ангида һураһаншье һаа, томоотойхоноор багашуу­лые һамааруулжа шадана.

- Үхибүүдые һонирхуул- хань бэлэн бэшэ. Нэгэ на­ада наадуулхадашни, нүгөө зариманиинь ондоо наада наадахаяа һанана. Тиихэ­дэнь отрядаа хоёр бүлэг болгоод, хоёр ондоо наадаар үхибүүдые һамааруулнабди. Тэдэниие һонирхуулжа ша­даха гээшэ баһал нэгэ ехэ хэ­рэг, - гэжэ тэрэ һанамжална.

Эдэ хоёр басагад “Чай­када” амарангаа, вожатын туһалагшаар ажаллаһанайнгаа түлөө үшөө салин абаха юм. Иимэ үхибүүд баһал бии. Хэн бэ даа огородой эдеэ ур­гуулна, хэн бэ даа компью­тераар хүдэлнэ. Бусадшье ажалта һууринууд олдохо.

“Чайка” лагерь мүнөө жэл Ородой Холбоото Ула­сай Болбосоролой яаманай ехэ грантда хүртэжэ, энэл хаһадаа хэжэ байһан ажалаа оньһожоруулха, оршон үеын шэнэ хэрэгсэлнүүдые ху­далдажа абаха, ажалаа улам хүгжөөхэ юм. Үхибүүдээ туһатайгаар, олзотойхоноор амаруулха гэбэл, шамдагты. Һангай ажалда хүдэлдэг гэр­тэхин 11 488 түхэриг түлэжэ, үхибүүдээ 21 үдэрэй турша­да амаруулха аргатай. Мүн 14-һөө 17 хүрэтэр наһатай үхибүүд амарангаа ажалха­ниие хэжэ, багаханшье һаа, салин абаха.

Цырегма САМПИЛОВАГАЙ гэрэл зурагууд

https://burunen.ru/site/news?id=26606